Fake news - co to jest?

W dzisiejszych czasach jesteśmy nieustannie zasypywani informacjami zarówno w mediach tradycyjnych jak i social mediach. Na każdym kroku mamy dostęp do newsów dotyczących sytuacji na świecie, ekonomii, wydarzeń kulturalnych, ale także do informacji o nowych technologiach i życiu gwiazd. Czy jednak wszystkie informacje są prawdziwe? W tym artykule postaramy się przybliżyć czym są fake newsy oraz wytłumaczymy jak rozpoznać fałszywe wiadomości i nie dać się nabrać na sensacyjne tytuły artykułów.

Fake news - co to?

W najprostszym tłumaczeniu, fake news jest zwrotem używanym do określenia nieprawdziwej lub wprowadzającej w błąd, ale przedstawianej jako zgodna z rzeczywistością wiadomości. Fałszywe wiadomości są szerzone głównie po to, aby manipulować opinią publiczną, rozprzestrzeniać dezinformację lub osiągać korzyści finansowe poprzez przyciągnięcie uwagi. W przypadku publikacji w Internecie, zazwyczaj taka praktyka stosowana jest z myślą o uzyskaniu jak największej liczby odsłon strony.

Jedną z charakterystycznych cech fake newsa jest jego celowe przedstawienie w taki sposób, aby wywołał reakcję, najczęściej emocjonalną lub poruszającą większe grono osób. Ponadto taka informacja jest tworzona i dystrybuowana z premedytacją - w ten sposób najłatwiej można odróżnić fałszywe wiadomości od zwykłego błędu dziennikarskiego lub redaktorskiego, który powstaje w sposób niezamierzony. Twórcy takich komunikatów mają więc pełną świadomość, że są one niezgodne ze stanem faktycznym, ale mimo to przedstawiają je szerszemu gronu.

Co jest celem fake newsów?

Tak jak wspomniano wcześniej, jednym z głównych i kluczowych celów szerzenia fake newsów jest manipulowanie opinią publiczną. Poprzez zamieszczanie w ogólnodostępnych źródłach takich informacji, ich twórcy mogą wpływać na sposób, w jaki ludzie postrzegają świat, politykę, społeczeństwo czy dane zjawisko. Szczególnie często dzieje się to przy okazji napiętych sytuacji, takich jak konflikt zbrojny, wybory czy też ogólnokrajowe debaty na tematy drażliwe.

Z biznesowego punktu widzenia, fake newsy w dużym stopniu przyczyniają się do generowania ruchu na stronach internetowych. Serwis, na którym pojawia się fake news, przynajmniej w pewnym okresie zyskuje na popularności - internauci padają bowiem "ofiarami" fałszywej wiadomości i, chcąc dowiedzieć się o niej czegoś więcej, wchodzą w zamieszczony w sieci link. Właściciel portalu czerpie z tego korzyści poprzez potencjalne zwiększenie zysków z reklam.

W niektórych przypadkach fake newsy mają na celu szerzenie radykalizacji i mogą napędzać realne akty przemocy. Na całym świecie dzieje się to dość często - przykładem są Indie, gdzie fałszywe informacje o rzekomych porwaniach dzieci prowadziły do linczowania osób, które nie miały z tym absolutnie nic wspólnego. Podobnie działa to w przypadku ruchów antydemokratycznych, które dzięki fake newsom szkalują przeciwników politycznych i sprawiają, że część ich elektoratu traci do nich zaufanie.

Jaki mają wpływ na Społeczeństwo?

Destabilizacja nastrojów, oddziaływanie na opinię i wpływanie na podejmowane decyzje - fake newsy prowadzą do każdego z tych zachowań w mniejszym lub większym stopniu. Poprzez rozpowszechnianie dezinformacji i wiadomości niezgodnych z prawdą, dochodzi do dezorientacji i dezintegracji społecznej, co szczególnie widoczne jest w sprawach interesujących ogół społeczeństwa, takich jak wybory prezydenckie, samorządowe czy dyskusje na temat świadczeń dla określonych grup ludzi.

Kluczową rolę w szerzeniu fake newsów odgrywają media społecznościowe. W dzisiejszych czasach portale takie jak Facebook, Instagram czy X (dawniej Twitter) nierzadko są wyznacznikiem opinii na określony temat, przynajmniej jeśli chodzi o dany odsetek społeczeństwa. Działa tu efekt kuli śnieżnej - czasami wystarczy tak naprawdę jeden niezgodny, wprowadzający w błąd wpis. Podawany dalej przez internautów może docierać do szerszego grona odbiorców, a bezkrytyczne przyjmowanie informacje, bez odpowiedniej filtracji sprawia, że twórcy fake newsów osiągają swój cel.

Szczególnie mocno narażona na szkodliwe działanie takich publikacji jest młodzież, która stanowi większość wśród aktywnie działających w mediach społecznościowych. Spora część osób z tej grupy ma trudności z odróżnieniem prawdziwych informacji od treści sponsorowanych lub opinii, które z góry są nastawione na destabilizację nastrojów czy zmylenie odbiorców. W konsekwencji może to prowadzić do jeszcze większych problemów z krytycznym odbiorem mediów, ale także trudnym do zmiany nastawieniem młodszych przedstawicieli społeczeństwa wobec np. frakcji politycznej lub idei.

Jak rozpoznać fake newsy?

Przeczytaj więcej niż sam nagłówek

Krzykliwe, nierzadko stronnicze tytuły wiadomości to regularna taktyka stosowana przed twórców fake newsów. Poprzez zawarcie słów lub zwrotów automatycznie wywołujących emocję, zyskują oni uwagę odbiorcy, czyli pierwszy cel. Drugim celem jest otwarcie artykułu, co przy umiejętnym nadaniu tytułu zazwyczaj dzieje się bardzo często. Pierwszy kontakt z nieprawdziwą wiadomością może być decydujący, jeśli chodzi o osiągnięcie trzeciego i najważniejszego celu, którym jest wpłynięcie na postrzeganie danej sprawy przez odbiorcę.

Płynie z tego bardzo ważny wniosek - nie opieraj swojej opinii wyłącznie poprzez przeczytanie nagłówka wiadomości. Aby mieć pełniejszy obraz na omawiane zjawisko czy sprawę, konieczne jest szczegółowe zapoznanie się z treścią całego artykułu i zrozumienie jej. Warto także przemyśleć własne uprzedzenia i zastanowić się, czy nie są one konsekwencją fake newsów. Dzięki temu rośnie szansa, że nie staniesz się "ofiarą" fake newsa i nie ugruntujesz zdania wyłącznie na tytule.

Sprawdź wiarygodność autorów

Bardzo ważne na etapie weryfikacji informacji jest sprawdzenie, kto jest jej autorem. Szczególnie jest to ważne w przypadku publikacji w Internecie, gdzie treści może zamieszczać tak naprawdę każdy. Jeśli tylko przy danej wiadomości znajduje się imię i nazwisko, warto sprawdzić je w wynikach wyszukiwania. Pozwoli to na ocenę ewentualnych wcześniejszych artykułów czy badań danej osoby, a także zwrócenie uwagi na to, czy wcześniej pisała dla renomowanych źródeł.

Aby mieć pełniejszy obraz autora, warto też sprawdzić, czy nie kierują nim własne uprzedzenia lub finansowe korzyści, które powodują, że przedstawia on informacje w określonym świetle. Dodatkowo można przeanalizować jego kwalifikacje i doświadczenie, co jest szczególnie ważne w przypadku artykułu dotyczącego specjalistycznej wiedzy. Jeśli na którymkolwiek z tych etapów weryfikacji pojawią się wątpliwości co do twórcy wiadomości, warto mieć na uwadze, że mogą nim kierować niekoniecznie właściwe motywacje.

Sprawdź, czy dana informacja nie jest żartem

Internet jest bezkresnym źródłem informacji i wiadomości. W tak dużym zbiorze łatwo stracić czujność i nie dostrzec, że dana treść wcale nie jest celowym wprowadzeniem opinii publicznej w błąd, a jedynie żartem lub satyrą. Warto więc przefiltrować źródło i sprawdzić, jak często dana witryna lub serwis (o ile w ogóle) publikuje humorystyczne artykuły. Często takie treści mają subtelne wskazówki, które mogą potwierdzać te podejrzenia - na przykład przesadzone informacje, zmyślone cytaty lub inne abstrakcyjne detale.

Często takie przypadki mają miejsce 1 kwietnia, czyli w Prima Aprilis. Zapominając o tym święcie, które z góry jest nastawione na żarty i celową dezinformację, łatwo staniesz się "ofiarą" i błędnie odczytasz rzeczywiste przesłanie danego artykułu. Jeszcze większą pewność zyskasz po wyszukaniu potwierdzenia danej informacji w innych źródłach. Jeśli takowego nigdzie nie znajdziesz lub wszystkie przyjmują bardzo podobną postać, może to być dowód na to, że masz do czynienia z żartem.

Rozprzestrzenianie Fake News w Cyfrowym Środowisku

Edukacja Medialna jako Obronny Filtr Przeciwko Fake News

Odpowiednie filtrowanie treści w Internecie, zwłaszcza w dzisiejszych, tak mocno "online'owych" czasach, jest absolutnie kluczowa. Poprzez wypracowanie bariery obronnej kształtowana jest umiejętność krytycznego myślenia i analizy informacji, co w przypadku społecznego odbioru fake newsów jest niezwykle istotne. Tego typu edukacja obejmuje nauczanie sposobów odróżniania faktów od opinii czy też zrozumienie, w jaki sposób media wpływają i kształtują nasze postrzeganie świata, niezależnie od tematu publikowanych treści.

Edukacja w zakresie walki z dezinformacją może przyjąć następujące formy:

• nauka weryfikacji źródeł - poznanie sposobów na ocenę wiarygodności treści poprzez zwrócenie uwagi na autorów czy celowość treści pomaga uniknąć bycia "ofiarą" fake newsa,

• zrozumienie mechanizmu działania mediów - chodzi na przykład o algorytmy mediów społecznościowych; dzięki temu możliwe jest zrozumienie, w jakich sytuacjach informacje mogą być manipulowane,

• rozwijanie krytycznego myślenia - dzięki niemu łatwiej jest zastanowić się nad celowością informacji, intencją autorów oraz możliwymi konsekwencjami rozpowszechniania takich treści,

• nauka rozpoznawania manipulacji - edukacja medialna pomaga także zrozumieć różne techniki manipulacji i perswazji używane w fałszywych wiadomościach.

Znaczenie edukacji medialnej w kontekście wprowadzających w błąd informacji jest szczególnie ważne w dzisiejszych czasach, gdy tak wiele aspektów naszego codziennego życia opiera się na mediach społecznościowych i Internecie. Nie powstały póki co całkowicie skuteczne filtry lub mechanizmy, które są w stanie wyeliminować z publicznego obiegu treści niemające nic wspólnego z prawdą, a nastawione jedynie na zmianę myślenia i postrzegania. Dopóki takowe się nie pojawią, walka z fake newsami będzie musiała się opierać na nieustannym edukowaniu i rozpowszechnianiu sposobów na weryfikację takich treści.

Wiele wskazuje na to, że w kolejnych latach walka z fake newsami będzie niezwykle ważna. Wraz z rozwojem technologii i mediów społecznościowymi, szybkość i skala rozprzestrzeniania się dezinformacji rosną w zatrważającym tempie. W epoce, gdzie informacje mogą zyskiwać na zasięgu w ciągu sekundy, zdolność do szybkiego identyfikowania i zwalczania fałszywych wiadomości staje się niezbędna dla zachowania integralności przestrzeni publicznej, ochrony demokracji i promowania otwartego i rzetelnego dyskursu.